Tegen 2025 moet de dodelijke slaapziekte de wereld uit. Minister van Ontwikkelingssamenwerking De Croo heeft er 25 miljoen euro voor veil. Het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) in Antwerpen coördineert het programma. Overtuigd door de expertise van het ITG, doet Bill Gates er nog eens 25 miljoen euro bovenop.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) onderscheidt 18 verwaarloosde tropische ziekten (NTD’s), slaapziekte is er één van. NTD’s komen vooral voor bij mensen die in extreme armoede leven. Lange tijd toonde de farmaceutische industrie dan ook weinig interesse om medicijnen te ontwikkelen.
De Verklaring van Londen in 2012 luidde een ommezwaai in. Een internationale coalitie – met inbegrip van 13 farmaceutische bedrijven – engageerde zich voor de strijd tegen NTD’s. Die beloftes werden in april 2017 in Genève hernieuwd. Daar kondigde minister De Croo eveneens zijn initiatief rond slaapziekte aan.
Koloniale ervaring
België heeft de slaapziekte nochtans niet verwaarloosd. In koloniale tijden al zette ons land zwaar in op de uitroeiing van deze dodelijke ziekte in Congo, de voornaamste haard van de ziekte. Dat gebeurde na een paar zware epidemieën van 1896 tot 1906, en in 1920. Ons land slaagde erin de slaapziekte in Congo vrijwel ongedaan te maken. Het stoelde daarvoor op zijn goed georganiseerde gezondheidszorg. Maar het trommelde de Congolezen ook op voor een verplicht onderzoek.
Tijdens de chaos na de onafhankelijkheid in 1960 verslapte de aandacht. Gevolg: tijdens de jaren 70 laaide een nieuwe epidemie op. In de jaren 80 mislukte een tweede poging om de ziekte in te dijken. In 1994 hernieuwde België zijn financiering om slaapziekte te bestrijden. Daarbij werd sterk ingezet op mobiele teams om de ziekte op te sporen. Een vroege opsporing vormt immers de sleutel tot een succesvolle bestrijding. Want zo vermijd je dat bijtende tseetseevliegen de ziekte verspreiden.
In koloniale tijden al zette ons land zwaar in op de uitroeiing van deze dodelijke ziekte in Congo, de voornaamste haard van de ziekte.
Nog 3000 gevallen
Met terreinwagens en brommertjes trekken de teams van dorp naar dorp om bloedstalen te nemen. Jaarlijks worden zo 2 miljoen mensen onderzocht. Met succes! Het aantal nieuwe gevallen in Congo bedroeg vorig jaar slechts 3000 tegenover 25.000 in 1998. De WHO schat het totaal aantal zieken vandaag op maximaal 20.000. Maar nog steeds lopen 65 miljoen mensen het risico om de ziekte op te lopen.
Waarom miljoenen euro’s investeren in een ziekte die op zijn einde loopt? Zolang er zelfs maar één patiënt rondloopt, kan de tseetseevlieg andere mensen besmetten. ‘Congo staat voor een gigantische bevolkingsgroei’, zei minister De Croo in Genève. ‘Als we niet doorgaan tot het laatste geval, lopen er op termijn opnieuw 50 miljoen mensen kans op infectie.’
Als we niet doorgaan tot het laatste geval, lopen er op termijn opnieuw 50 miljoen mensen kans op infectie.
Vijf redenen
‘De sterren staan meer dan ooit gunstig om de uitroeiing tot een goed einde te brengen,’ beklemtoonde de minister. En wel omwille van vijf redenen.
- Met een nieuwe sneltest weet je binnen het kwartier of iemand al dan niet besmet is. De test lijkt op een zwangerschapstest: je brengt een druppel bloed aan op een controlestreepje en wacht tot het positief of negatief kleurt. De test is vrij accuraat, met de vroegere CATT-test waren er meer valse positieven.
- Vanaf 2018 zal er een pil op de markt komen. De nieuwe pil is veel veiliger dan de huidige inspuitingen die zorgen voor sterke bijwerkingen. Behandeling van een vals positief persoon wordt daardoor minder erg. Dankzij de pilvorm kunnen ook niet-opgeleide verplegers de medicatie toedienen.
- De tseetseevlieg kan veel efficiënter gedood worden dankzij aangepaste vallen: kleine netten, geïmpregneerd met insecticide, samen met een blauw vlak dat de tseetseevliegen aantrekt.
- Digitale technieken vereenvoudigen de bestrijding. Elektronische bevolkingsgegevens kunnen vlot gecombineerd worden met satellietgegevens over het milieu. Daardoor kunnen de bronnen van besmetting veel gerichter achterhaald worden. Of nog: je kan een twijfelachtig microscopiebeeld vanuit de brousse meteen doorsturen en bespreken met een expert in Antwerpen.
- België slaat de handen ineen met de Bill & Melinda Gates Foundation, het Instituut voor Tropische Geneeskunde, de Belgisch Technische Coöperatie en partners uit de farmaceutische sector. Ook de WHO en het Congolese ministerie van Gezondheid staan voluit achter het initiatief.
De slaagkans om slaapziekte tegen 2025 uit te roeien, ligt vrij hoog. Toch blijven er blinde vlekken. Zo weten we nog niet hoelang een parasiet onontdekt in een mens kan overleven om dan weer op te flakkeren. ‘We zullen zeker nog twintig jaar na het laatste geval alert moeten blijven. Evenmin is het duidelijk of de parasiet ook in één of andere diersoort kan onderduiken en van daaruit naar de mens kan terugkeren’, aldus professor Marleen Boelaert, expert slaapziekte aan het ITG.
Overigens, minister De Croo had vooraf al 11,2 miljoen euro toegezegd aan het ITG voor 5 jaar wetenschappelijk onderzoek rond slaapziekte.
Wat is slaapziekte?
|
ITG, pionier in slaapziekte
Het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen werkt al sinds koloniale tijden aan de bestrijding van slaapziekte. Eind 1970 ontwikkelt het instituut de CATT-test: een veld- en laboratoriumtest die de diagnose kan stellen. Intussen produceerde en verdeelde het ITG miljoenen tests wereldwijd. De CATT-test bleef echter wat omslachtig: je hebt gekoelde reagentia nodig (en dus een jeep en frigo) en een toestel met motortje (en dus batterijen). Bovendien krijg je behoorlijk wat valse positieven. In 2014 slaagde het ITG erin, samen met andere partners, een sneltest af te leveren die even simpel is als een zwangerschapstest. Binnen het kwartier ken je de diagnose. De komende periode moet de test geoptimaliseerd worden om vals positieve en negatieve resultaten te beperken. Hoewel het ITG zelf geen medicijnen ontwikkelt, beschikt het wel over een uitgebreid netwerk van partners in de tropen. Daarmee kan het nieuwe medicijnen, waaronder de pil tegen slaapziekte, klinisch testen. Het ITG doet ook onderzoek naar de controle over de tseetseevlieg die de ziekte overdraagt. Het werk op het terrein gebeurt door Congolese partners, het ITG zelf coördineert en verricht de wetenschappelijke analyses in samenwerking met collega’s in Kinshasa. Bij de voorstelling van het initiatief had Bill Gates woorden van lof voor het ITG: ‘Het ITG beschikt over een uitgebreide expertise. Het heeft de juiste manier gevonden om zelfs de meest afgelegen plekken te bereiken.’ |
